در نگاه بدبینانه این یک کار نمایشی یا ناقص است و چون همراه با اصلاح دیگر ساختارها صورت نمی پذیرد صفرها یکی یکی بازمی گردند.
اعلام تصویب حذف چهار صفر از پول ملی و احتمال عرضۀ «تومان» به جای «ریال» بر این اساس، موضوع بحث های متنوعی شده و کار به طنز و لطیفه سازی هم کشیده شده است.
هر چند اول بار نیست که این بحث مطرح می شود اما چون این مرتبه در دولت تصویب شده و در قالب لایحه شاید به مجلس شورای اسلامی برود، جدی تر از قبل است و می توان عزم اجرای آن را بیش از گذشته دانست.
علی ربیعی سخنگوی دولت هدف از این کار را کاهش استهلاک کاغذ اسکناس، حفظ حیثیت ظاهری پول ملی و افزایش کارایی آن دانسته و قضیه را به کاهش تورم ربط نداده چندان که منتقدان از این منظر تحلیل می کنند.
حذف صفرها؛ نمایشی بی‌حاصل یا کاری سودمند؟
در نگاه بدبینانه این یک کار نمایشی یا ناقص است و چون همراه با اصلاح دیگر ساختارها صورت نمی پذیرد چندی نمی گذرد که صفرها یکی یکی بازمی گردند. زیرا این صفرها نشانه ای از وضعیت تورمی اقتصاد ایران در قریب 50 سال گذشته است.
این نگرانی هم بود که اقلامی که زیر هزار تومان قیمت دارند خود را به هزار تومان برسانند و بار تورمی داشته باشد. اولین بار که این بحث مطرح شد بنزین هنوز هزار تومان نبود و بیشتر انواع نان هم زیر هزار تومان بودند. اکنون اما اقلام کمی زیر هزار تومان باقی مانده است و این نگرانی تا حدی رنگ باخته است.
دلیل تورم البته روشن و ساده است. اگر تولید و عرضه چنان نباشد که بتواند به تقاضا پاسخ دهد تورم ایجاد می شود. هر چند گمان می شود با واردات می توان به این تقاضا پاسخ داد اما واردات بنیه تولید ملی را ضعیف می کند و عده ای را به نان و نوا می رساند و نقدینگی همان ها باز به موج تقاضا دامن می زند و روز از نو و روزی ازنو.
در وضعیت امروز اقتصاد ایران اما به خاطر اقتصاد رانتی و ساختارهای فاسد شده و نیازهای فزاینده تقاضا همچنان وجود دارد در حالی که میل به رانت و سودجویی و فساد، عرصه فراخی برای تولید باقی نگذاشته که بتواند به این تقاضا به تمامی پاسخ دهد و تحریم ها هم مجال واردات را مانند گذشته نمی دهد و همین موجب استمرار تورمی می شود که اکنون به 40 درصد رسیده و نتیجه بازگشت یکی یکی صفرهاست.
در نگاه اجتماعی و غیر اقتصادی و توأم با طنز این کار مثل تعویض نمای خانه به جای اصلاح ساختارهاست و طعنه می زنند «اون موقع 100 میلیون تومان نداشتیم الان با حذف چهار صفر 100 هزار تومان نداریم!» یا «بدبختی هامون تومان تومان، خوشی هامون ریال ریال»!
در نگاه خوش بینانه هم حذف چهار صفر به لحاظ روان شناختی اثر مثبت می گذارد و وضعیت پول ملی را در قبال ارزهای دیگر حداقل حسب ظاهر بهتر نشان می دهد. همان که سخنگوی دولت از آن با لفظ «حیثیت» یاد می کند.
در نگاه واقع بینانه اما هر چند از این کار نمی توان انتظار معجزه داشت با این حال ضرورتی اجتناب ناپذیر است و تبعات مثبتی از این دست در پی دارد:
1. مبادلات روزانه را ساده می کند. واحد پولی هم وسیلۀ تبادل است و هم از قدرت خرید حکایت می کند. همین حالا هم مردم یک صفر ریال را حذف می کنند و «تومان» را به کار می برند. رفتاری که گردشگران خارجی را گیج می کند.
2. مشکل محاسباتی دفاتر حسابداری را تا حد زیادی حل می کند. تصور کنید کارگر ساده 90 هزار تومان دریافت کند. حسابدار باید عدد 9 را با 5 صفر ثبت کند.
با حذف چهار صفر اما عملیات حسابداری آسان تر خواهد شد.
3. مزیت سوم افزایش امنیت در حمل پول است. در حال حاضر اگر فرد بخواهد مبلغی را به صورت اسکناس جا به جا کند نگرانی از سرقت تا به مقصد نرسد همراه اوست.
4. هر چند بخشی از کارهای بانکی را مردم خود انجام می دهند اما صفرهای زیاد و ثبت همۀ آنها امکان ارایۀ سریع تر خدمات بانکی را سلب کرده است.
5. چنان که در مقدمه هم آمد، مردم خود یک یا چند صفر را در گفتارهای روزانه حذف کرده اند. در برخی کالاها قیمت به تومان ثبت می شود و صفرها در گفتار به کار نمی رود. وقتی از کسی می پرسید این خودرو را چند خریده و شخص پاسخ می دهد 200 تومان منظور او 2 میلیارد ریال یا 200 میلیون تومان است و مردم بیش از چهار صفر را حذف کرده اند.
6. حجم زیاد اسکناس مردم را به استفاده از چک پول یا تراول ناگزیر می کند. حال آن که تراول ها اسکناس نیستند و استفاده اسکناسی از آنها می تواند تورم زا باشد.
7. چاپ و امحای اسکناس هزینه بالایی را به اقتصاد تحمیل می کند. کار به جایی رسیده که هزینه چاپ برخی اسکناس ها از ارزش خود آنها بیشتر شده است!
8. اسکناس، مستهلک می شود و واحد های پولی جدید قاعدتا هزینه استهلاک کمتری دارند.
9. جایگاه برابری ریال و ارزهای دیگر در جدول های مقایسه ای با حذف صفرها ارتقا می یابد. این همان نکته ای است که سخنگوی دولت برای توضیح آن از تعبیر «حیثیت» استفاده کرده است.
10. سرانجام این که اختراع و ابداع ما نیست و کشورهای دیگر هم انجام داده اند. تجربه ها البته یکسان نیست. فرانسه و ترکیه نمونه تجربه های موفق این کار هستند و آرژانتین از نمونه های ناموفق و زیمبابوه بسیار ناموفق.
در فرانسه و قریب 50 سال قبل این کار را انجام دادند و به مرور «فرانک جدید» جای فرانک قدیم را گرفت و در ترکیه در سال 2005 اقدام به حذف 6 صفر کردند.
راز موفقیت در ترکیه البته تنها حذف صفرها نبود. به موازات آن ثبات سیاسی، سیاست های انقباضی، استقلال بانک مرکزی، خصوصی سازی واقعی و هدایت سرمایه های سرگردان به بازار سهام به جای طلا و ارز بود که به موفقیت این پروژه کمک کرد و به عبارت دیگر بدون این 5 فقره معجزه ای از حذف صفرها برنمی خیزد.
