در این نشست که از سوی «انجمن اندیشه و قلم» و با همکاری معاونت اجتماعی فرهنگی شهرداری تهران برگزار شد، سردار حسین علایی از فرماندهان ارشد سپاه در زمان دفاع مقدس، محسن رخصت‌طلب از راویان جنگ و جعفر شیرعلی‌نیا پژوهشگر دفاع مقدس سخنرانی کردند.
*علی هاشمی؛ صدای حزن نیزارهای هورالعظیم
روایت جوانی با قد متوسط و چهره‌ای گندم‌گون که شبیه همه جوانان دهه شصت، اولین تصورش از واژه «جنگ»، با آتش خمپاره و سوت وحشتناک هواپیمای دشمن متجاوز شکل گرفت، حکایت داستان سهراب و سوگ سیاوش در فرهنگ اساطیری ماست. همین‌قدر نزدیک و همان‌قدر دور. مستند زیر صفر مرزی، داستان «علی هاشمی» فرمانده تیپ 37 نور حمیدیه و طراح اصلی عملیات خیبر و بدر است؛ عملیات‌هایی که از نظر فرماندهان جنگ، عملیات‌های پیروز خوانده می‌شود. حال آنکه برخی تاریخ‌نگاران این روایت را ندارند. اما علی هاشمی فارغ از فرماندهی سپاه حمیدیه، تفاوت دیگری نیز با دیگر جوانان سپاهی دارد. تفاوتی در هاله یک پرسش و یک حرف درگوشی! پرسش در مورد سرنوشت هاشمی پس از آنکه در جریان بازپس‌گیری جزیره مجنون توسط ارتش بعث و مفقود شدن وی مطرح شد. پرسشی که بغض فروخفته فرزندان و خانواده وی در تمام سال‌هایی بود که جنازه حاج علی بازنگشته بود. در ادامه، این مستند به وضعیت اقتصادی و زیست محیطی شهر حاج علی می‌پردازد.
*فرمانده جاسوس، حاشیه پررنگ‌تر از متن!
سردار حسین علایی در این نشست با اشاره به ویژگی منحصربه‌فرد دوره دفاع‌مقدس در مشارکت افراد گفت: علی هاشمی زمان شهادت 27 ساله بود. در زمان جنگ فضایی به‌وجود آمده بود که هرکس توانمندی داشت، بدون توجه به سن، قومیت، نژاد و… فضا و بستر رشد برای وی فراهم بود تا بتواند خود و قابلیت‌هایش را نشان دهد. از این جهت، این مستند به‌واسطه مطرح‌کردن شخصیت شهید علی هاشمی قابل تقدیر است. اما این فیلم آن چیزی که ما از علی هاشمی دیده بودیم را نتوانست ارائه کند و نشان دهد. ابهامی که در این فیلم نشان داده می‌شود را من هرگز به خاطر ندارم. در واقع هیچ‌گاه در سطح فرماندهان سپاه، موضوع جاسوسی وی مطرح نبود.
*دستاوردهای عملیات خیبر
وی افزود: کار بزرگ علی هاشمی، طراحی عملیات خیبر بود. عبور از هور اقدامی بود که برای ما قبل از عملیات خیبر دور از ذهن بود، اما با شناسایی هور توسط علی هاشمی این طرح آماده شد و خیبر، مقدمه عملیات والفجر 8 گردید.
حسین علایی با اشاره به دستاوردهای عملیات خیبر گفت: ما در والفجر8 باتوجه به تجربه خیبر توانستیم کار بزرگ عبور از اروند را ممکن کنیم. ارتش عراق یک‌سال آبادان را محاصره کرد. اما نتوانست از اروند عبور کند و خرمشهر را به آبادان متصل کند، اما ما عبور کردیم و دسترسی عراق به آب‌های آزاد را مسدود کردیم. البته در خیبر به اهداف خود نرسیدیم. اما این ناکامی پله پیروزی بزرگ والفجر 8 شد.
وی با اشاره به مطلبی که محمود دولت آبادی در خصوص مقدس بودن دفاع نوشته، ادامه داد: دفاع، مقدس است. اما جنگ مقدس نیست، همه اقدامات ما در جنگ نیز مقدس و درست نبوده است، اما باید بدانیم اگر این تلاش‌ها نبود ارتش بعثی عراق پیروز جنگ بود.
*وزارت خارجه در دوره جنگ ضعیف عمل می‌کرد
سردار علایی با اشاره به محور دوم فیلم در خصوص وضعیت امروز مناطق جنگی گفت: من از جمله افرادی بودم که مخالف عدم سکونت ساکنین مناطق مرزی در مرز بودم. از دیگر سو، مساله محیط زیست هم در زمان جنگ مورد توجه بود. ما در منطقه هور با رعایت مسایل محیط زیستی جنگیدیم و بیشترین خشک‌کردن هور توسط عراق انجام شد و صدام برای مبارزه با معارضین و ما، هور را خشک کرد که منشا ریزگردهای فعلی شده است، در رابطه با دور کردن مردم از مرزها من با این ایده مخالف بودم و حضور مردم مرز را از تهدید به فرصت تبدیل می کند.
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: ما در دوره جنگ دستگاه دیپلماسی کارآمدی برای صلح نداشتیم و به همین خاطر برخی موقعیت‌های صلح را از دست دادیم. همه جنگ‌ها برای صلح است و هیچ جنگی برای جنگ نیست. وزارت خارجه ما برای عملیات‌ها باید پیوست صلح می‌نوشت. اما همواره برای رسیدن به صلح نیاز به توافق هر دو طرف وجود دارد. بنابراین همه برای خاتمه جنگ می‌جنگیدیم، نه ادامه جنگ. من معتقدم ما در برخی مقاطع می‌توانستیم زودتر وارد فرایند صلح شویم.
*عبور از هور در عملیات خیبر، پیروزی نیست
جعفر شیرعلی‌نیا پژوهشگر و تاریخ‌نگار جنگ با تشریح وضعیت حاکم بر جامعه در دوره دفاع مقدس گفت: ما با نسلی مواجه هستیم که بدون تخصص و تجربه و سابقه در مصدر امور قرار گرفتند و هر سعی و خطای خود را موفقیت جلوه می‌دهند.
وی با اشاره به صحبت علایی در موفقیت آمیز خواندن عملیات خیبر گفت: چرا ما باید عبور از هور را یک کشف بزرگ و پیروزی محسوب کنیم؟ در کتاب شهرآرای خورشید درباره عملیات خیبر و انهدام گردان‌های لشکر ٢٧ به تفصیل صحبت شده‌است. این‌ها کجای تحلیل‌های رسمی قرار دارد؟ در کجای تحلیل‌های شما در مورد از بین‌رفتن انسان‌ها صحبت شده‌است؟ چرا به مخالفت‌های برخی فرماندهان با انجام این عملیات‌ها توجه نشد؟ چرا به موضوعات کارشناسی وجه حماسی می‌دهیم؟
*نسلی که فقط سوال دارد!
شیرعلی نیا ادامه داد: بالاخره نسل ما باید به‌نوعی تحلیل‌های شما را درک کند. آیا هدف عملیات خیبر تصرف جزایر مجنون بود؟ فرماندهان که گفتند نه، ولی بعد از اینکه عملیات به اهداف خود نرسید، جزایر مجنون بزرگ جلوه داده شد.
وی در خصوص ماهیت جنگ گفت: اصولا جنگ‌ها محصول یک شکست هستند. وقتی فضای دیپلماسی و عقلانیت به شکست می‌انجامد، جنگ آغاز می‌شود و ادامه پیدا می‌کند. اتفاقا امروز یکی از مطالبات خانواده‌های شهدا، پرداختن نقادانه به تاریخ جنگ است. اینکه ما با پرسشگری به سراغ مسئولان برویم.
شیرعلی نیا ادامه داد: یکی از اشکالات این فیلم برش‌هایی است که شاید این موضوع را القا کند که ما در شروع جنگ مقصر هستیم که واقعا اینگونه نیست. اما شاید به اندازه کافی برای پایان جنگ تلاش نکردیم.
این تاریخ‌نگار جنگ در خصوص شایعاتی که در مورد شهید علی هاشمی مطرح شده‌بود و برخی دوستان وی هم در این خصوص سکوت کرده‌اند، گفت: طبق بررسی های که بنده انجام دادم، در مجموع این موضوع مطرح بود، ولی در این فیلم پررنگ‌تر از چیزی که هست، نمایش داده شده‌است.
*ما نجنگیدیم، دفاع کردیم
محسن رخصت طلب از راویان دفاع مقدس در مورد شرایط ویژه دفاع مقدس گفت: امروز سالروز خاتمه جنگ جهانی اول است که آلمان بخش بزرگی از خاک خود را از دست داد و تا امروز به‌خاطر جنگ‌های جهانی در حال خسارت‌دادن است. ده‌ها جنگ در دوره معاصر رخ داد و خسارات فراوانی به کشورهای درگیر وارد شده است. از جمله حمله عراق به ایران، اما فقط در جنگ ما بود که متجاوز نه مجازات شد و نه خسارت داد.
وی با اشاره به مستند زیر صفر مرزی گفت: این فیلم برخی کلیات دفاع مقدس را زیرسوال می‌برد. چون ما نجنگیدیم. به کشور و نوامیس ما تجاوز شد و ما و جوانانمان دفاع کردیم. بنابراین از منظر ما جنگ، وجود ندارد. ما بنای کشورگشایی نداشتیم. می‌خواستیم حق مان را بگیریم. جزیره مجنون ارزش جنگیدن داشت، چون ما به دنبال احقاق حق خود بودیم.
*فرماندهان جنگ فرشته نبودند
رخصت طلب افزود: مسائل تاریخی، مخصوصا مسائل یک‌دهه تاریخ ملت ایران را نمی‌توان به‌راحتی قضاوت کرد. فرماندهان جنگ فرشته نبودند که اختلاف نداشته باشند. دعواهای مفصلی بر سر جزئی‌ترین مسائل مطرح می‌شد تا به بهترین نقطه برسیم. ما در عملیات‌های جنگ هم شکست خوردیم و هم پیروز شدیم. چه بسا که بیشتر شکست خوردیم. چرا که بسیاری از کشورها از عراق حمایت می‌کردند.
ویژگی این نشست، موج پرسشهای حاضران بود که فرصتی برای طرح آن یافته بودند.
*آخرین لحظات علی هاشمی
در پایان برنامه آقای ایزدی از راویان دفاع مقدس، از آخرین لحظات زندگی شهید علی هاشمی گفت. وی خاطر نشان کرد افرادی همچون علی هاشمی تنها به‌واسطه عرق ملی و دینی تا آخرین لحظه با علم به اینکه دشمن درحال تصرف جزایر مجنون است، مقر فرماندهی را ترک نکردند. ایزدی که آخرین لحظات قبل از شهادت علی هاشمی را روایت می‌کرد، به این نکته اشاره کرد که علی‌رغم دستور مستقیم فرماندهی در خصوص عقب‌نشینی، وی از دستور تمرد کرد تا وجودش بخشی از سرزمین مادری‌اش باشد.
