اظهارات روز جمعه «محسن رضایی» درباره عملیات کربلای چهار با واکنش های متفاوتی مواجه شده است. فرمانده پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سالروز عملیات کربلای چهار (پنجم دی 1365) در توییتی نوشت: «با عملیات کربلای چهار به دشمن وانمود کردیم که عملیات سالانه ما تنها همین بوده است. ده روز بعد در همان نقطه و در زمانی که نیروهای ارتش بعثی به مرخصی رفته بودند، عملیات کربلای پنج را انجام دادیم. عملیات کربلای چهار برای فریب دشمن انجام شد. اگر تحلیلگر تاریخی در فهم آن فریب بخورد، پس وای به حال نوشته های او.»
انتشار ادعاهای رضایی بلافاصله با واکنش های گسترده کاربران فضای مجازی مواجه شد بیشتر آنها با برجسته کردن بخش هایی از اظهارات رضایی مبنی بر «فریب بودن» عملیات خواستار روشن شدن زوایای پنهان این عملیات شدند. در ادامه، سخنان متفاوت برخی از رزمندگان و روایان دفاع مقدس در خصوص شیوه اجرای عملیات (فریب یا شکست) کربلای چهار بر ابهامات این موضوع افزوده است.
* سخنان همرزمان رضایی
سردار بهمن کارگر رئیس حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس با اشاره به سوء برداشت ها از توییت محسن رضایی، گفت، «عملیات لو رفته کربلای چهار را به یک عملیات فریب برای ارتش عراق تبدیل کردیم.» سردار «محسن رشید» یکی از راویان دفاع مقدس و مدیر مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در واکنش به گفته های رضایی، «عملیات کربلای چهار را نه عملیات فریب بلکه عملیات اصلی دانست.»
سردار «حسین اعلایی» فرمانده وقت نیروی دریایی سپاه با بیان اینکه فریب عراق در کربلای چهار، از طریق وانمودن کردن به عدم انجام عملیات تازه محقق شد، افزود: « در واقع عملیات‌های کربلای ۴ و ۵ هر دو بخش هایی از یک عملیات سرنوشت ساز هستند که با هم طراحی شدند؛ اما برای ایجاد غافگیری، تلاش شد به ارتش عراق نشان داده شود که عملیات بزرگ سالانه ایران، همان عملیات کربلای ۴ بوده که انجام شده است و با عقب بردن نیروها از منطقه عملیاتی به ارتش عراق وانمود شد که رزمندگان اسلام قصد انجام عملیات دیگری را ندارند تا ارتش عراق فریب خورده و بتوان عملیات کربلای ۵ را انجام داد… اگر عملیات کربلای۴ موفق می شد، طبیعتا دیگر عملیاتی به اسم کربلای۵ وجود نداشت.»
«محمد علی اسفنانی» یکی از غواصان کربلای چهار با رد ادعای رضایی مبنی بر فریب بودن عملیات، گفت: «کربلای چهار کاملا حساب شده بود اما لو رفت.»
«حسین الله کرم» یکی دیگر از رزمندگان دفاع مقدس با تایید سخنان رضایی یادآور شد: «مرز لو رفتن عملیات و عملیات فریب بسیار نزدیک است و تقریبا همپوشانی دارد. به هر حال ادله بنده در پذیرش حرف ایشان همان مدت زمان عملیات است که تنها 25 ساعت است؛ دوم آنکه به مدت چند روز عملیات کربلای 5 انجام می‌شود و سوم اینکه محسن رضایی فرمانده آن عملیات بود، لذا حرف ایشان قابل پذیرش است.»
** سطرهایی از کتاب روایت فرمانده
اما سخنان فرمانده پیشین سپاه در حالی بازتاب گسترده ای داشت که وی در کتاب «جنگ به روایت فرمانده؛ درس گفتارهای جنگ دکتر محسن رضایی میرقائد» (چاپ سال 1390) همان سخنان را به شکل مفصل درباره نحوه اجرای عملیات کربلای چهار و پنج بیان کرده است.
رضایی در صفحات 174 تا 178 این کتاب می نویسد: پس از 10 ماه بسیج امکانات و مقدورات کشور و استفاده از تبلیغات گسترده و وسیع مبنی بر تعیین سرنوشت جنگ در شرایطی که منابع صنعتی و اقتصادی کشور هدف بمباران شدید و گسترده دشمن قرار داشت، اجرای عملیات کربلای چهار با 4 قرارگاه نجف، قدس، کربلا و نوح در دستور کار قرار گرفت . چهار منطقه شلمچه، ابوالخصیب، مقابل ام الرصاص و جزیره مینو برای تصرف شهر بصره و تهدید جاده صفوان-بصره انتخاب شد، به گونه ای که منتهی الیه جنوب این عملیات جزیره مینو در آبادان و منتهی الیه شمالی این عملیات نیز منطقه آب گرفته پنج ضلعی در شمال شلمچه بود.
وی افزوده است: حدس می‌زدیم آثار بزرگی به دنبال خواهد داشت به همین دلیل توان عظیمی را فراهم کردیم و شاید به اندازه یک و نیم برابر عملیات فاو نیرو و تجهیزات آماده کردیم و همه مقدمات کار از جمله احداث جاده تا تجهیز منطقه، استقرار توپخانه، شناسایی ها، طراحی و توجیه فرماندهان و غیره صورت گرفت. نیروها باید با هماهنگی قرارگاه های مستقر در آبادان خرمشهر و شلمچه حمله و از اروند عبور می کردند و به منطقه ابوالخصیب در 12 کیلومتری جنوب بصره می رسیدند و عده ای نیز از منطقه شمالی عبور کرده و خود را به کانال ماهی و زوجی که آب اروند را به کانال ماهی می برد، می رساندند.
رضایی در این کتاب ادامه می دهد: تا یک هفته قبل از عملیات براساس ارزیابی فرماندهان غافلگیری در حدود 80 درصد بود اما از یک هفته به عملیات هرچه به شب عملیات نزدیک می شدیم این رقم کاهش می یافت تا حدی که شب عملیات به حدود 50 درصد رسیده بود. بنابراین تصمیم گرفتیم طوری عمل کنیم که اگر تا قبل از روشن شدن هوا متوجه لو رفتن عملیات شدیم عملیات را متوقف کنیم. اما هیچ فرماندهی را از این برنامه‌ریزی آگاه نکردیم. چرا که باید با قاطعیت می‌جنگیدند ولی نباید تزلزلی در آنها به وجود می آمد، لذا به جز برادر علی شمخانی که قائم مقام من بود کسی خبردار نشد. هنگامی که عملیات شروع شد پس از گذشت چند ساعت یقین پیدا کردیم که عملیات لو رفته است و با این شرایط دیگر غافلگیری معنا نداشت، بنابراین از نزدیکی های صبح به نیروها دستور داده شد که برای برگشتن خودشان را آماده سازند. نیرو ها تقریباً تا قبل از ظهر به عقب برگشتند اما بلافاصله متوجه شدیم که می توانیم همانجا عملیات موفقی را انجام دهیم، مشروط بر اینکه ارتش عراق از حالت آماده‌باش و هوشیاری خارج شود، بر همین اساس این عملیات را به یک عملیات فریب تبدیل کردیم و طوری وانمود کردیم که عملیات بزرگ سالانه ایران به پایان رسیده است.
فرمانده پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در کتاب جنگ به روایت فرمانده اظهارداشته است: برای اینکه دشمن باور کند که این حرف درست است اولاً تبلیغات گسترده ای انجام دادیم که عملیات کربلای 4 با موفقیت کامل همراه بوده است و ما تعدادی از دشمنان را اسیر گرفته‌ایم و این حمله برای ایران بسیار تعیین کننده و مهم بوده است و دوم اینکه نیروهایمان را به سمت اهواز عقب نشینی دادیم، یعنی حدود 150 کیلومتر از خط فاصله گرفتیم و در عین حال بلافاصله برای عملیات کربلای 5 آماده شدیم.
رضایی در این کتاب تاکید دارد: عملیات کربلای پنج چیزی جز عملیات کربلای چهار نیست یعنی 50 درصد از منطقه را که در کربلای چهارانتخاب کرده بودیم مورد نظر قرار دادیم و 50 درصد دیگر از منطقه را حذف کردیم و دوازده شبانه روز پس از آن هم پس از آن عملیات کربلای پنج را آغاز کردیم. چون کربلای پنج در هدف و مکان با کربلای چهار مشترک است و پس از یک وقفه زمانی کوتاه با تغییرات در مانور در نقاط آسیب پذیر به اجرا درآمد در واقع با کمی تساهل می توانست مرحله دوم کربلایی چهار عنوان شود، اما این مطلب را به هیچ عنوان بیان نکردیم و اعلام کردیم این عملیات به پایان رسیده است و بلافاصله عملیات کربلای پنج طرح ریزی شد.
**واکنش های شخصیت های سیاسی به اظهارات رضایی
انتشار روایت فرمانده پیشین سپاه از عملیات کربلای چهار با واکنش شخصیت های سیاسی مواجه شد. «حسام الدین آشنا» رئیس مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری اسلامی در کانال اطلاع رسانی خود نوشت: «وقت آن رسیده که در سی‌امین سالگرد پایان جنگ و چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی تن به شفافیت داده و به سوالات کهنه بسیجیان و خانواده‌های شهدا و ایثارگران درباره رازهای سربه‌مهر دفاع مقدس پاسخ دهید. شما تا به حال در قامت یک قهرمان ملی جلوه کرده‌اید، اما اکنون با این سخنان در باب آن عملیات تلخ دیگر نمی‌توانید پشت نام سرداران شهید پنهان شوید و باید خود را برای سوالات سخت آماده کنید. همه باید مراقب خودشیفتگی باشیم.»
«محمد جواد آذری جهرمی» وزیر ارتباطات و فناوری ارتباطات در این خصوص در توییتر نوشت: « با مادرم تلفنی صحبت میکردم، داستان عملیات کربلای۴ به گوش او هم رسیده بود. پرسید این حرفهایی که می‌زنند واقعیت دارد، گفتم خیلی‌ها رد کردند، گفت به آقایان بگو اگر والفجر۸ هم 'فریب' بوده تا زنده‌ام چیزی نگویند، مادران شهدا تاب شنیدن این حرفها را ندارند.»
«سیدعباس صالحی» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در توییتر نگاشت: «دفاع مقدس فراز و فرود داشت، اما به دور و بر بنگریم: صدام و حزب بعث ساقط شد، دولت عراق و شامات داعش به تاریخ پیوست. تکفیری‌ها در سوریه ناکام ماندند و سفارتخانه‌های حامیان در رقابت بازگشایی‌اند و… در اوج عزت منطقه‌ای، دستاورد هشت‌ساله دفاع را به حراج نسپریم.»
«علی جنتی» در واکنش به ادعاهای محسن رضایی در اکانت اینستاگرامیش نوشت: «کسانی که ادعا می کنند عملیات کربلای چهار فقط برای فریب دشمن بوده است در واقع خود فریب خورده اند…»
اکانت توییتری منتسب به «محمد باقر قالیباف» فرمانده تیپ امام رضا (ع) در دوران دفاع مقدس با انتشار فیلمی نوشت: «کاش فرماندهان دیگر هم بفهمند که در برخورد با خانواده این شهدا لااقل سنجیده سخن بگویند!»
«سیدمحسن حسینی‌پویا» عضو شورای شهر مشهد در گفت و گو با یکی از رسانه ها گفت: کربلای 4 یک عملیات کامل محسوب می شد که نهایتا با شکست مواجه شد؛ باید این واقعیت را قبول کرد نه اینکه واقعیت را با ادعای جدیدی تغییر دهیم… آنچه جای آن در جنگ خالی بود، مسئولیت‌پذیری است. در همه جنگ‌های دنیا فرماندهان باید یکسری مسئولیت‌پذیری داشته باشند و هنگامی که بر خلاف مقررات نظامی و مصالح تصمیمی بگیرند، باید در مرجعی پاسخگو باشند. کسی انتظار ندارد برای مسائلی مانند عملیات کربلای 4 کسی قبول مسئولیت و یا اقرار به اشتباه کند. با این حال این انتظار را هم نداریم که پس از 32 سال، یکی از فرماندهان بلندپایه آن زمان، ادعای جدیدی، کاملا مغایر با تاریخ جنگ، اسناد به جا مانده از جنگ و مصاحبه‌هایی که وجود دارد، مطرح کند.
** تفاوت انتقال پیام در شبکه های اجتماعی
گسترش روز افزون شبکه های اجتماعی باعث شده است هر شهروند به عنوان یک رسانه، به تولید محتوا بپردازد بطوریکه نهادهای کشورها را نیز متاثر و کارگزاران را ناگزیر به پاسخگویی کرده است. در این چارچوب شخصیت ها علاوه بر انتقال پیام های خود از طریق مجاری رسمی می بایست نسبت به مطالبات کاربران فضای مجازی واکنش مناسبی نشان دهند.
استفاده گسترده و همه گیر از رسانه های نوین ظرفیتی ایجاده کرده است که براساس آن توده ها می توانند بسیاری از روایت های رسمی را به چالش کشیده و پرسش های جدیدی را مطرح کنند. اگر چه بازخوانی تاریخ توسط متخصصان انجام می گیرد اما تحولات دهه اخیر در عرصه ارتباطات، پدیده خوانش وقایع تاریخی توسط توده ها را شکل داده است.
سخنان محسن رضایی تازگی نداشت اما عکس گذشته، جریان دوسویه اطلاع رسانی پای توده ها به عرصه نقد عملکرد گذشته کنشگران و مسئولان باز کرده است.
